Η Στοιχειωμένη καμάρα
Στη Στοιχειωμένη καμάρα, διήγημα που δημοσιεύθηκε στο περιοδικό Παναθήναια το 1904, ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης αφηγείται την εξής ιστορία:
Η Αρετή, ορφανή από τα πέντε της χρόνια, υποφέρει πολύ όταν ο πατέρας της αποφασίζει να ξαναπαντρευτεί.
Ἡ μητρυιά της… Ἐξ ἀρχῆς τήν ἐμίσησεν, ἀλλά τήν ὑπέφερεν ἐπ΄ὀλίγον καιρόν. Ὅταν μετά ἔτος ἄρχισε νά γεννοβολᾷ καί νά απαργανίζῃ, τότε ὁ φθόνος της προς τήν πρόγονήν ἐτριπλασιάσθη. … ὑβρἰζουσα, βλασφημοῦσα, δἐρνουσα, πότε μέ τό τσόκαρο καί μέ τό πέλμα τῆς κουντούρας, πότε μέ τετραπλοῦν τό σχοινί,…τήν δυστυχῆ προγονήν της … ἡ μητρυιά της τήν κατέτρεχεν ἀκόμη.
Το μίσος της μητριάς είναι μεγάλο, αλλά ο φθόνος της μεγαλώνει όταν θεωρήσει τη μικρή Αρετή υπαίτια ότι της έφερε γρουσουζιά και δεν έκανε αγόρι. Από τότε η μητριά αρχίζει να ασκεί βία, λεκτική και σωματική. Κακοποιεί και προσβάλλει το κορίτσι με αποτέλεσμα η «θέσις» της να καταντήσει «αφόρητος». Η Αρετή στα μάτια της είναι το κακό στοιχείο του σπιτιού και πρέπει καθ’ οιονδήποτε τρόπο να φύγει.
Μια μέρα λοιπόν ο πατέρας του κοριτσιού, Νικόλας Κουμενής, παίρνει την Αρετή με τη βάρκα, για να πάνε στο γιαλό, απέναντι από το χωριό τους. Έχει μαζί κι ένα μπαλτά, μία απόχη κι ένα γάντζο. Ίσως, λέει ο Παπαδιαμάντης, για να κόψει ξύλα. Πριν φτάσουν απέναντι, ο πατέρας της Αρετής της δείχνει το βυθό.
Η βάρκα γέρνει, ο πατέρας προσπαθεί με καλοπιάσματα να κάνει την Αρετή να κοιτάξει κάτω, κι εκείνη φοβάται και κρατιέται γερά από την κουπαστή. Την πιάνει από τον ώμο, αλλά την αφήνει αμέσως πάλι, σαν να τρόμαξε με την ίδια του τη σκέψη. Ως φαίνεται, ο Κουμενής συναισθάνεται το μέγεθος της πράξης του, υπερισχύει ο δεσμός του αίματος και ο φόνος αποφεύγεται. Όταν φθάσουν στην ακτή, την πετά σαν σακί στη στεριά και φεύγει. Η Αρετή εγκαταλείπεται από τον πατέρα της στην ερημιά και στο εξής η οικογένειά της απαλλάσσεται από αυτήν, αφού το μικρό κορίτσι δεν επιστρέφει σπίτι του έκτοτε. Το κορίτσι βρίσκει κατάλυμα σε σπίτι συγγενικό της πεθαμένης της μητέρας, όπου παίρνει τη θέση της υπηρέτριας.
Στα δεκατρία της αποφασίζουν να την παντρέψουν. Και τότε, ο πατέρας της την διαβάλλει με έναν γυρολόγο. Γιατί λοιπόν η καταδίωξη συνεχίζεται, και γιατί ο ίδιος της ο πατέρας την διαβάλλει για σεξουαλική ανηθικότητα την ώρα που πρόκειται να παντρευτεί, προσπαθώντας να εμποδίσει έναν γάμο που στο κάτω-κάτω θα τους απάλλασσε όλους για πάντα από την παρουσία της; Όλο αυτό είναι και σκευωρία της μητριάς της οποίας το μένος την καταδιώκει, καθώς θέλει να ακυρωθεί ο γάμος και να περιέλθει στις δικές της κόρες η προίκα της Αρετής.
Ο γάμος πράγματι κινδυνεύει να ματαιωθεί, ώσπου τελικά αποδεικνύεται η αθωότητά της. Κι ο γάμος της όμως είναι άτυχος, αφού ο άντρας της δεν την αγαπά και προτιμά την αγορά, το ποτό και τον ύπνο.
Είκοσι χρόνια αργότερα, ο πατέρας στην επιθανάτια αγωνία του ζητά επίμονα τη συγχώρεσή της καθώς: «τυραννούμενος, αφανισμένος και μη δυνάμενος να εξαφανισθεί, πνιγόμενος και μη δυνάμενος να αποπνιγεί», όχι με την ελπίδα να σωθεί, αλλά «δια να βαραθρωθεί, να πέσει εις την μαύρην άβυσσον.», ομολογώντας έτσι έμμεσα τα κρίματά του, κι εκείνη του τη δίνει με όλη την ψυχή.
Στη μονότονη ζωή της η Αρετή έχει σαν μοναδική παρηγοριά την «απαγγελία» του τραγουδιού «Η στοιχειωμένη καμάρα», το οποίο αποτελεί συμβολική εικόνα της δικής της άδοξης μοίρας.
Το διήγημα «Η στοιχειωμένη καμάρα» δημοσιεύθηκε ένα χρόνο μετά τη Φόνισσα . Κοινό θέμα τους είναι οι επιπτώσεις της «προίκας», που σαν πολύτιμο κοινωνικό και οικονομικό αγαθό, ανατρέπει την ηθική και οικογενειακή ισορροπία, πλήττοντας άμεσα τα παιδιά. Αλλά το διήγημα αυτό έχει και ένα άλλο υπόστρωμα, εμφανίζει τη μεγαλοψυχία ενός ανθρώπου. Η Αρετή παρά τα σχέδια εξόντωσης, συκοφαντίας και τις δυσκολίες, χάρις τις δικές της αντοχές και δυνάμεις επιβιώνει και μάλιστα συγχωρεί. Η πληρότητα μιας αληθινά καλής καρδιάς δεν έχει ανάγκη από χειροκροτήματα ούτε μνησικακεί επιμένοντας να θυμάται τα μελανά, σκιερά χρώματα των ανθρώπων και τις δύσκολες καταστάσεις.
Το διήγημα προσαρμόσθηκε για το ραδιόφωνο και παρουσιάζεται σε μορφή podcast
Η ΣΤΟΙΧΕΙΩΜΕΝΗ ΚΑΜΑΡΑ του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη
Θεατρική διασκευή για το ραδιόφωνο
Σκηνοθεσία – Διασκευή: Βαγγέλης Ζλατίντσης
Ηχοληψία- Μιξάζ: Γιώργος Δασκαλάκης
Αφήγηση: Βασιλική Δαλίσκα, Παντελής Παπαδόπουλος
Το τραγούδι «Στοιχειωμένη καμάρα» ερμηνεύει η Στέλλα Τζίνα.
Παραγωγή ΔΗΠΕΘΕ Σερρών 2021 #dipetheserron
